پانچ دوزی چیست | ۵ ابزار کاربردی برای شروع پانچ دوزی

پانچ دوزی یکی از زیرشاخه های جذاب هنر گلدوزی با دست است که شکل سنتی‌تر وقدیمی‌تر آن در گذشته بوسیله سوزن های موسوم به سوزن شبه قالی یا سوزن گاوی یا به اصطلاح سوزن سرنگی مرسوم بوده و انجام می‌گرفته.

سوزنی ساده و ارزان قیمت که بر روی بدنه پلاستیکی سرنگ‌های پزشکی وصل می‌شد و دوختی مانند بخیه روی پارچه گونی زده می‌شد. اما لوازم پانچ دوزی امروزه کاملتر، پیچیده تر و به مراتب جذاب‌تر از گذشته شده‌ است.سوزن های متنوع، پارچه‌های گوناگون و سبک‌ها و کاربردهای جدیدتری در آن بوجود آمده است، طوریکه هنرمند با توجه به علاقه‌مندی و گرایش خود یکی از آنها را انتخاب می‌کند.

معرفی وسایل اولیه پانچ دوزی

برای آشنایی بیشتر با این هنر جذاب و مدرن، ابتدا باید لوازم آن را بشناسیم:

1. نیدل پانچ یا سوزن پانچ:

نیدل پانچ از یک سوزن استوانه‌ای شکل تو خالی با نوک تیز و مورب تشکیل شده که روی انتهای نوک آن سوراخی جهت عبور نخ قرار گرفته و این سوزن روی یک قلم با بدنه از جنس چوب یا پلاستیک سوار می‌شود. سوزن‌ها از نظر ضخامت، جنس دسته، و قابلیت تنظیم ارتفاع باهم فرق دارند.

مثلا سوزن‌های برند نورگه ترکیه، بدنه‌ای از جنس چوب داشته و بدون نیاز به فنر و تنها به کمک یک پیچ قابلیت تنظیم ارتفاع دارند (این قابلیت جهت تنظیم ارتفاع سوزن برای دوخت حلقه‌ها(loop) با قد دلخواه در پشت پارچه است). با این حال برخی قلم‌ها مثل قلم چوبی دمسه یا اسکایسی امکان تنظیم ارتفاع سوزن را ندارند و تنها از یک سوزن تک سایز چسبیده و ثابت تشکیل شده‌اند. در حال حاضر محبوب‌ترین سوزن‌ها در ایران که از نظر اقتصادی ن ممقرون بصرفه هستند، سوزن های ضخیم و ظریف نورگه هستن که هر یک از سه سایز سوزن و پیچ تنظیم ارتفاع برخوردارند. درکنار آنها سوزن های دسته پلاستیکی اسکایسی و میناکارین هستند که آنها هم از کیفیت خوبی برخوردارند. قلم چوبی و همچنین دسته پلاستیکی شرکت دمسه فرانسه هم کیفیت بسیار بالایی دارند ولی کمی گرانتر هستند. گاهی برخی محصولات مشابه از برندهای متفرقه در بازار هستند که گرچه قیمت پایین‌تری دارند اما پس از چندبار استفاده فنر انتقال آسیب دیده و تحت فشار بخوبی دوخت نمی‌زنند و یا باعث پارگی پارچه می‌شوند. بنابراین هنگام خرید به کیفیت سوزن دقت کافی داشته باشید و از اصل بودن آن مطمئن شوید.

 2. پارچه مناسب برای پانچ دوزی:

در پانچدوزی، تناسب پارچه، نخ و سوزن یکی از اصول اساسی و اولیه برای داشتن یک دوخت خوب، تمیز و یکنواخت است. از رایج‌ترین پارچه‌ها برای پانچدوزی، پارچه‌های راهب (monk) و نیز پارچه ها مخصوص شماره دوزی یا آیدا است. که هر دوی اینها باتوجه به قیمت بالا و عدم دسترسی راحت به آنها در ایران کمتر استفاده می‌شوند.

اما پارچه‌های گونی بافت ۲۴ کانت، انواع لینن، متقال و پارچه‌ها کلاسیک الیاف طبیعی جایگزین‌هایی مناسب و مقرون بصرفه و در درسترس‌ترب هستند. هرچه بافت پارچه ریزتر و منسجم‌تر باشد، سوزن و نخ ظریف‌ترین نیاز دارد تا آسیب کمتری به پارچه برسد و طبیعتاً فشار کمتری هم به دست و مچ شخص حین حرکت سوزن به داخل پارچه وارد شود.

3. نخ مناسب برای پانچ دوزی:

رایج‌ترین نخی که در پانچ دوزی استفاده می‌شود، کامواست. انواع کاموا با جنس‌ها و ضخامت های متنوع در این هنر جذاب استفاده می‌شود. کافیست سوزن مناسب یا نوع کاموا را در دست داشته باشید، و یا اینکه هنگام خرید کامواسوزن را همراه داشته باشید و یا از فروشنده درمورد ضخامت مناسب نخ راهنمایی بخواهید.

اگر کاموا خیلی نازک‌تر از سوزن باشد کفه‌های ایجاد شده روی پارچه باعث شکافته شدن دوخت می‌شود و اگر ضخیم‌تر باشد حرکت نخ درون سوزن به سختی انجام شده و این نیز مجدد باعث شکافته شدن پی در پی کپک‌ها هنگام دوخت می‌شود.

نیدل پانچ سه سوزن ضخیم نورگه برای ضخامت های متنوعی از کاموا قابل استفاده است. قلم‌های ظریف چوبی نورکه برای کار با نخ‌های گلدوزی مولینه، نخ عمامه ظریف تا ضخیم و کامواهای نازک تا متوسط مناسب است. قلم‌های درشت نورگه هم برای کامواهایی با ضخامت ۳ تا ۵ میلی‌متر مناسب است. برای کار با کامپاهای بسیار ضخیم و فانتزی بهتر است از قلم‌های چوبی آکسفورد، مدرج اسکایسی یا چوبی دمسه یا اسکایسی استفاده کنید.

۴. کارگاه مناسب برای نیدل پانچ:

شاید گلدوزی و شماره دوزی یا بسیاری دیگه از انواع سوزندوزی‌ها را بتوان بدون کارگاه بخوبی انجام داد، اما در هنر پانچدوزی فیکس و محکم بودن پارچه بسیار مهم و حیاتی است بطوریکه بدون وجود یک کارگاه یا چارچوب محکم به هیچ عنوان نمی‌توان دوخت زد.

بنابراین انتخاب یک کارگاه باکیفیت و محکم و بادوام بسیار مهم است. کارگاه‌ها هم امروزه جنس و اندازه‌های متنوعی دارند و دست شما برای انتخاب کاملا باز است. اما ترجیحا از کارگا‌ه‌‌های شیاردار برای پانچدوزی استفاده کنید تا پارچه کمترین حرکت را هنگام دوخت داشته باشد. کارگاه‌های ژله‌ای و چوبی هم گزینه ‌های خوبی هستند.

اما کارگاه انبری هم یکی از بهترین پیشنهادات است. در کنار همه انواع مرسوم و متداول، کارگاه‌هایی گیره‌ای یا کلیپسی هم بسیار مناسب پانچدوزی هستند. چرا علاوه بر محکم نگه داشتن پارچه کمترین رد و آسیب را وارد می‌کنند و برای پروژه‌های بزرگتر هم قابل استفاده هستند.

۵. چسب مخصوص نیدل پانچ:

اکثر افراد پس از اتمام پانچدوزی، قسمت پشتی کار را آغشته به چسب می‌کنند، تا ازین طریق دوام و استحکام کار را بالا ببرند و کپک‌ها به مرور یا براثر تماس با سایر اشیا و یا شستشو باز یا شکافته نشوند. توجه داشته باشید برای این کار از چسبی استفاده کنید که ضدآب بوده و هنگام شستشو خراب نشود. انعطاف خوبی داشته باشد تا پارچه و دوخت خشک و زبر نشود.

چسب مخصوص پانچ دوزی گیسمون همه این ویژگی‌ها را داراست بنابراین یک گزینه عالی برای تکمیل فرایند دوخت شماست.

جمع بندی

علاوه بر سوزن، کاموا، پارچه، کارگاه و چسب که به تفصیل توضیح داده شد؛ عموما برای هر نوع گلدوزی دیگری به خودکار حرارتی، قیچی پارچه و قیچی کوچک یا سرنخ زن هم نیاز هست.

برخی تصور می‌کنند صرفاً با تهیه لوازم اولیه پانچدوزی می‌توانند بخوبی هر آنچه دلخواهشان هست بدوزند اما باید دانست که علیرغم سادگی ظاهری، این دوخت هم نکات و فوت و فن‌های خاص خود را دارد که در نتیجه نهایی و در روند دوخت بسیار موثر است. بنابراین بهتر است در کنار تهیه و استفاده از لوازم با کیفیت آموزش کامل و دقیقی هم در این زمینه و تکنیک‌های مختلف آن داشته باشیم تا با صرف کمترین هزینه و آزمون و خطا بهترین نتیجه را بدست آوریم.